Borderline kişilik bozukluğu, kişinin başkaları ile ilgili düşünme ve hissetme şeklini etkileyen, günlük hayatta sorunlara neden olan ruhsal bir sağlık sorunudur. Bu kişiler, ruhsal durumlarında ve ilişkilerinde süreklilik sağlayamazlar. Kimlik karmaşası yaşayabilir, iş seçimi, arkadaş seçimi gibi konularda sorunlar yaşarlar. Terk edilmekten korkar ve yalnız kalmaya tahammül etmekte zorlanırlar. Gereksiz ve çok para harcama, rastgele cinsel ilişki, uyuşturucu kullanımı, tehlikeli araba kullanma, tıkınırcasına yemek yeme borderline hastalarında görülebilen bazı belirtilerdir. Tekrarlayan intihar tehditleri ve hatta girişimleri, kendine zarar verici davranışlar da bir diğer önemli belirtilerdir.
Borderline hastalığının nedenleri arasında kalıtımın yanı sıra kişilik gelişimini etkileyen psikolojik ve sosyal etkenler bulunmaktadır. Sorun genellikle ergenlik sonrası başlar ve erişkinlikte şiddetlenir ancak yaş ilerledikçe etkileri azalır.
Borderline kişilik bozukluğu, günümüzde etkili şekilde tedavi edilebilmektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?
“Borderline” terimi 1930’ ların sonlarından itibaren klinik kullanıma girmişse de, 1980 yılında kişilik bozukluğu olarak tanımlanmıştır.
Borderline Kişilik Bozukluğu (Sınır Kişilik Bozukluğu) günümüz toplumunda giderek çoğalmakta olan ruhsal bozukluklardan biridir. Duygu, düşünce ve davranışlardaki gelgitlerle kendisini gösteren bozukluk, kişinin özel, iş ve sosyal hayatında sorun yaşamasına, uyum bozukluğu göstermesine neden olmaktadır. Toplum tarafından çok bilinmese de, depresyon, intihar, kendini yaralama ve madde kullanımı gibi sonuçlarıyla yakın zamanda daha çok gündeme gelen bir soruna dönüşmektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Nedenleri:
Sınır kişilik bozukluğunu oluş nedenleri arasında ilk çocukluk dönemlerinde destek, ilgi ve disiplinin yetersiz olması ya da aşırı denetimler nedeniyle temel güven ve özerklik duygusunun engellenmesi gibi psikodinamik-sosyal etkenler ileri sürülmüştür. Araştırmalar bu vak’ alarda çocukluk yıllarına ait cinsel ve duygusal kötü muamele öyküsü olduğunu göstermektedir.
Ailenin tutarsız bir şekilde sevgi ve ilgi göstermesi, ya da başarıları ödüllendirmesine rağmen, duygusal destek ve sıcaklık vermememesi gibi geçmişteki çocukluk yaşantılarının, çocukların güvensiz bir benlik geliştirmelerine neden olduğunu ileri sürülmektedir.
Sınırda kişilik bozukluğunun sosyal çevreye ait nedenler üç başlık altında sınıflandırılabilir:
1) Duyguları değersizleştirme eğilimi ve duyguyu uygun bir biçimde ifade etmenin becerilememesi: Bireyin sürekli olarak eleştirilmesi, küçümsenmesi, cezalandırılması söz konusudur. Çevre, bireyin yaşadığı duyguları değersizleştirir. Duygusal dışavurumun, özellikle de olumsuz bir duygu söz konusu ise kontrol edilmesi gerektiğini öne sürer.
2) Duygusal tepkinin şiddetini arttıran bir etkileşim biçimi: Duyguların ifade edilmesi bireyler arasındaki iletişim açısından önem taşıdığından, duyguları değersizleştirilen bir çocuk, bakım verenin, kendisinin göndermek istediği mesajı almadığını düşünerek duygusal dışavurumunu arttırır ancak değersizleştirici bakım verenin mesajı doğru bir biçimde alabilecek durumu yoktur ve değersizleştirmeye devam eder. Bu durumda çocuğun yapabileceği yegane şey karşı tarafın mesajı alabilmesi umudu ile duygusal mesajı daha şiddetli bir şekilde aktarmaktır.
3) Çocuğun mizacı ile bakım veren ebeveyn arasındaki uyumsuzluk: Biyolojik açıdan hassas olan çocuk, duygularını, istek ve düşüncelerini değersizleştiren bir sosyal çevre içerisinde bulunabileceği gibi bazen de aile, çocuğun sosyal ihtiyaçlarına başka nedenlere bağlı olarak cevap veremeyecek durumda olabilir. Örneğin aile bireylerinden birisinin kronik bir hastalığı ya da başka bir problemi olması, bakım verenin ne kadar çabalasa da çocuğunun duygusal ihtiyaçlarına cevap verememesi durumuna yol açabilir
Yukarıda sözü edilen biyolojik ve çevresel etkenler duygusal sorunların ortaya çıkmasına yol açar. Ortaya çıkan duygusal sorunlar ile başa çıkabilmek için çocuk uyumsuz, işlevsiz başetme stratejileri geliştirir.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Belirtileri:
1) Borderline kişilik bozukluğu olan bireyin diğer insanlara karşı duyguları dikkat çekici ve açıklanamaz şekilde değişkenlik gösterir.
2) Duyguları kararsızdır ve birdenbire, özellikle tutkulu bir idealleştirmeden hor gören bir öfkeye doğru yer değiştirebilir.
3) Kumar oynamak, dikkatsiz araba kullanmak, güvenli olmayan seks yapmak, para harcamak, fazla içki tüketmek, uyuşturucu kullanmak, aniden iyi bir işten ayrılmak veya olumlu bir ilişkiyi sona erdirmek gibi kendine zarar veren ve riskli davranışlarda bulunabilirler.
4) Tartışmacı, çabuk sinirlenen, hemen küsüveren, aşağılayıcı şekilde alaycıdırlar.
5) Açık ve uyumlu bir benlik duygusu geliştiremezler.
6) Meslek seçimi, sadakat ve değerler konusunda belirsiz düşünce ve duyguları vardır.
7) Yalnızlığa katlanamazlar. Yoğun bir terk edilme korkusu yaşarlar, hatta gerçek veya hayali ayrılmayı veya reddedilmeyi önlemek için aşırı önlemler alabilir.
8) Kronik depresyon ve boşluk duygularıyla intihar girişimlerinde bulunabilirler.
9) Yoğun stres dönemlerinde birkaç dakikadan birkaç saate kadar sürebilen paranoya ve gerçeklikle teması kaybı görülebilir.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Teşhisi:
Borderline kişilik bozukluğu çoğunlukla başka akıl hastalıkları ile birlikte görülür. Bu hastalıkların semptomları borderline kişilik bozukluğu semptomlarıyla örtüşüyorsa, teşhis ve dolasıyla tedavi zorlaşabilir. Örneğin, borderline kişilik bozukluğu olan bir kişinin ayrıca depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete bozuklukları, madde kullanım bozuklukları veya yeme bozuklukları belirtileri yaşama olasılığı daha yüksektir. Bu sebeple teşhis yapılırken semptomları doğru ayırdetmek çok önemlidir.
Tanı genellikle 40 yaşından önce hastalar iş, evlilik ve diğer seçimler için girişimde bulundukları zaman konur ve yaşam döngülerinin normal dönemlerinde anlamak mümkün olmaz.
1) Hastalığın teşhisi için öncelikli olarak uzman psikolog ya da psikiyatr hastayla yaşadığı semptomlarla ilgili kapsamlı bir görüşme yapar ve çeşitli testler uygular.
2) Diğer olası semptom nedenlerinin ekarte edilmesine yardımcı olabilecek dikkatli ve kapsamlı bir tıbbi muayene yapılır.
3) Ailenin tıbbi geçmişinde herhangi bir akıl hastalığı öyküsü olup olmadığı araştırılır.
4) Doğum öyküsünden başlayarak çocukluk, ergenlik yaşantıları, meslek ve iş hayatındaki çatışmalar, evlilik ve ilişki öyküsü, anne-baba ve çevreyle ilişkiler, ilgi ve hobiler, kültürel ve dini faktörler ve cinsel yaşam ile ilgili konular görüşmenin gelişimsel ve sosyal öykü kısmıdır. Motor etkinlik, konuşma, duygudurum, duygulanım, düşünce içeriği, düşünce süreci, algı bozuklukları ruhsal durum muayenesinde ele alınan temel işlevlerdir. Bu sayede organik ve psikolojik zeminli ruhsal sorunlar, hastaneye yatma ihtiyacı olup olmadığı, intihar riski gibi birçok probleme isabetle yaklaşılabilir. Ayrıca Genetik ve biyolojik özellikler de gözden kaçırılmamış olur.
5) Son olarak da kişinin toplumsal uyumunda, düzenli iş tutabilmesinde, ilişkilerinde süreklilik sağlayabilmesinde önemli bozulmaların uzun süre bulunması durumunda bir kişilik bozukluğundan bahsedilebilir.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Tedavisi:
Borderline kişilik bozukluğu tedavisinde etkili olabileceği kanıtlanmış terapi türleri:
Diyalektik davranışçı terapi: Marsha Linehan tarafından, Borderline Kişilik Bozukluğu tanısı olan hastaların tedavisi için 1980’li yıllarda geliştirilen Diyalektik Davranış Terapisi kişilere problemlerini çözmeyi öğreterek yaşamlarındaki gündelik sorunları ele almanın ve duygularını kontrol etmenin daha etkili ve sosyal olarak daha kabul edilebilir yollarını kazandırarak onlara yardım etmeyi içerir. Kişilerarası becerilerinin iyileştirilmesi ve kaygılarının kontrol edilmesi üzerine de çalışır. Temel odağında da empatik kabul edici dinleme tekniği vardır.
Şema terapisi: Şema terapisi bireysel olarak veya grup hâlinde yapılabilmektedir. Hayatınızda olumsuz etkilere yol açan alışkanlıkları ve moralinizi bozan durumları ortaya çıkarmanızı ve daha sağlıklı alışkanlıklar edinmenizi sağlamaktadır. Bu yöntem, duygu ve düşüncelerinizi tanımlamanızı ve olaylara farklı perspektiften bakmanızı hedeflemektedir.
Psikodinamik terapi: Sınır kişilikler tedaviye karşı çok dirençlidirler. Bu hastalarla güven ilişkisi olağandışı zor yaratılır. Terapotik ilişki için de bu durum bir zorluktur. Hasta terapisti bir idealleştirir bir kötüler. Bazen destek için ve anlaşılmak için yalvarır bazen de zaman kaybıymış gibi yaşar. Ebeveynler ve erken çocukluk yaşantıları odaklı terapide terapist danışanla olan ilişkisini güçlendirerek duygularını ve ilişkilerinde yaşadığı sorunları daha iyi anlamasını sağlar.
İlaç Tedavisi: Borderline kişilik bozukluğu tedavisi için özel bir ilaç bulunmasa da depresyon, dürtü kontrol sorunları, öfke ve anksiyete gibi semptomların tedavisinde antidepresan ve duygudurum dengeleyiciler kullanılabilmektedir.
Hastanede Tedavi Doktorunuz, semptomların şiddetlenmesi durumunda psikiyatrik hastane veya klinikte tedavi görmenizi önerebilmektedir.
Alternatif Terapiler: Omega-3 yağ asidi, borderline kişilik bozukluğu hastalarında depresyon ve aşırı öfkelilik gibi semptomları hafifletebilmektedir ancak bu konuda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Olanlarda Genel İlişkisel Sorunlar Nelerdir:
Sınır kişilikler insan ilişkilerinde tartışmacı, huzursuz ve iğneleyicidirler. İlişki içinde oldukları insanlarla yükseklere çıkarma ve yerin dibine batırma duyguları arasında değişen genellikle fırtınalı ve geçici bir dizi yoğun bire bir ilişkiler kurma eğilimindedirler. Zorlayıcı bir tarzda sosyal olma ihtiyacı hissederler. Her zaman özel bir ilgi ve dikkat isterler. Terkedilmekten korktukları için genellikle terkederler. Bazen de aksine yakın ilişki içinde oldukları insanların gözündeki değerlerini anlamak için çılgınca denilebilecek riskli davranışlar gösterebilirler.
Tüm bu belirtiler arasında durağan olmayan ve yoğun yakın ilişkiler kritik bir özellik olarak görülür. Çocukluk dönemlerinde yaşadıkları cinsel ve duygusal kötü muamelenin ilerleyen yaşlarda da tekrar etmesi, korunmasız ve sadece karşı tarafın isteklerine tabi olan bir cinsel davranış göstermeleri olasıdır.
Borderline Kişilik Bozukluğu İle Duygudurum Bozuklukları Arasındaki ilişkiler:
Sınır kişilik bozukluğu ergenlik döneminde başlar ve kadınlarda erkeklerden daha çok görülür.
Bu hastalara aynı zamanda depresyon gibi duygudurum hastalıkları da eşlik edebilir. Sınır durum hastalığına sahip kişilerin depresyonu klasik duygu durum hastalığından farklıdır. Bu hastalarda somatik şikayetler, suçluluk, umutsuzluk ve sıkıntı daha az görülür.
Bu hastalar kronik depresif ve azimli birer bağımlıdırlar. Sürekli olarak bir duygusal hastalıktan diğerine geçerler. Daima huzursuz bir heyecan hissederler. İçlerinde dayanılmaz bir boşluk duyguları vardır.
Borderline Kişilik Bozukluğu ve Güven Duygusu:
Sınır kişilik bozukluğu olan kişiler ilişkilerinde ve duygu durumlarında durağan olmayış sergilerler, Duyguları kararsızdır ve beklenmedik biçimde oynayabilir. Özellikle de öfkeye dönüşebilir. Sınır kişiliklerin iyi ve kötü olarak iki kutuplu bir bakış açıları vardır. İnsanlar ya iyi ya da kötüdürler ya da öyle duygusal iniş çıkışlar yaşarlar ki aynı gün içinde bile aynı insanı bir iyi bir kötü olarak niteleyebilirler. İnsanların iyi ve kötü özelliklerini bir araya getirmede başarısız olurlar. Sınır kişilikler kendilerini de dünyayı da siyah-beyaz olarak tanımladıklarından diğer kişilerin ve kendi benliklerinin birbirine zıt özelliklerini anlamada yetersiz kalırlar.
Yapılan vak’ a incelemeleri sınır kişiliklerin genel olarak annelerinden çok az düzeyde bakım aldıklarını göstermektedir. Ayrıca çocukluktaki şiddetli, travmatize edici istismar yaşantıları da ilişkilerini zorlaştırmakta sağlıklı güvene dayalı ilişki geliştirmelerini engellemektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu ile Diğer Kişilik Bozuklukları Arasındaki İlişkiler:
Sınırda kişilik bozukluğu antisosyal ve bağımlı kişilik bozuklukları gibi başka kişilik bozukluklarıyla çok karışabilir. Ancak sınırda kişilik bozukluğunda kendine zarar verme davranışları, şiddetli öfke ve “boşluk” hissi, dürtüsel davranışlar, terkedilme ve yalnız kalmaktan korkma, fırtınalı yaşam biçimi ile duygularında aşırılıkların görünmesi ayırıcı tanı kriterleridir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Teşhisi Almış Hastalara Öneriler:
1) Hastalığınızın sebeplerini ve tedavi yöntemlerini araştırın.
2) Öfke patlamalarına veya fevri davranışlara yol açan tetikleyicileri öğrenin
3) Doktorunuzun yardımıyla, stresli durumlarda ne yapacağınıza dair bir plan oluşturun.
4) Sorunlarınızı daha iyi anlamaları ve sizi desteklemeleri için yakınlarınızı da tedavi planınıza dâhil edin.
5) Borderline kişilik bozukluğuna sahip diğer bireylerle iletişime geçin
6) Borderline kişilik bozukluklarının yaşam boyu sürdüğü ve tedaviye dirençli olduğu düşünülmekteydi. Bununla birlikte, uzun yıllara dayanan takip çalışmalarında, Borderline Kişilik Bozukluğu tanısı olan bireylerin ciddi bir kısmının yıllar sonra bozukluk kriterlerini artık karşılamadıkları tespit edilmiştir. Hasta yakınlarının ve hastaların sabırlı, anlayışlı ve destekleyici yaklaşımları yanında düzenli ve uzun süreli terapilerle sonuç alınabileceğini bilmelerinde ve sık hekim değiştirmemelerinde yarar vardır.
7) Her şeye rağmen her ne kadar tedaviye uzun yıllar sonunda yanıt verdikleri izlense de çekirdek belirtiler devam etmektedir. Tedavi amacıyla uzman eşliğinde terapi almak yaşam standartınızı arttıracaktır. Uzun ve kararlı bir terapi süreci ve bozukluk üzerine uzmanlaşmış profesyonellerle çalışmak, ortaya çıkacak krizleri atlatmada ve süreci uygun bir biçimde yönetmede oldukça etkindir.